Dolları manata çevirmək

E. Hacı

4

(10:07, 25/01/2016 ) #61097

Dolları çox olan da kef eləmir, onlar sadəcə bir az irəli düşüblər pulu vaxtında dollara çevirməklə. Amma hazırda onlar da zərərdə olmuş sayılır, çünki hər şey bahalaşıb, onların da gəliri manat ilədir. Deməli dolları olmağı onlara sadəcə qısamüddətli xeyir vermiş olur, qalan hər şeydə isə onların da gördüyü zərər dollları olmayanlar ilə eynidir.
Yalnız o şəxslər irəli düşüb ki gəliri daim xaricdən gəlir, dollarladır. Ya xaricdə işləyir pulu bura göndərir, ya xaricdə biznesi var və.s. Hə o şəxslərin xərcləri artmaq əvəzinə azalıb, yəni xeyri onlar görür.

Dolların qalxma səbəbinə gəldikdə isə. Əslində qalxan dollar deiyil, dollar qalxmayıb. Sadəcə manatın dəyəri düşüb. Biz ona dollar qalxıb deyirik. Təbii ki bu səhv fikirdir. Sadəcə dilimiz elə öyrəşib.
Səbəb isə mürəkkəb iqtisadi, geosiyasi faktorlardır.
Qalxmanın səbəbini ən sadə dildə belə izah etmək olar: Tutaq ki, məhlənizdə hər gün 100 çörək alınır yeyilir. Bir çörəkçidən alır hamı. Başqa heç kim çörək satmır. O da gündə 100 çörək gətirir. Bİr gün bəzi səbəblərdən o daha az çörək gətirməyə başlayır. Tutaq ki , 50 çörək gətirir. Nə baş verir onda? Axı camaata 100 çörək lazımdır. Deməli yarı insan ac qalmalıdır. Hamı ac qalmamaqdan ötrü hücum çəkir çörəkçinin üstünə ki, çörəyi mənə sat mənə sat. Çörəkçi də görür ki əvvəllər 100 çörəyi hamı gəlib sakit alıb bitirdisə, indi 50 çörək var deyə qırğındır, heç kim axıra qalmaq istəmir. O halda onda təbii istək yaranır. Madam ki çörəkdən ötrü qırğın var, mən də iki qat baha satım. Və bunu elan edir. Camaatdan kimin ki cibində 2 qat qiymətin pulu yoxdur, qayıdır ac qarına evinə, kimin ki cibində pul çoxdur, deyir ax qalmayacam ki, olsun da baha, və onlar çörəyi ikiqat baha alıb gedir evinə. Və nə baş vermiş olur? Ay sağol. Çörək iki dəfə qalxır. Niyə qalxır? Çünki azdır. Buradan nə nəticə çıxır? Nəyə ki ehtiyac var və o azdır, deməli o bahadır.
Qızıl də elədir. Əgər hər yerdə torpaq altda qızıl çıxsaydı qızıl baha olardımı? Kim verərdi ona o pulu? Heç kim. Qızıl nadir tapılan metaldır deyə, belə bahadır. Eləcə də brilliant.
Eləcə də dollar. Neftin qiyməti ucuzlaşıb deyə Azərbaycana daxil olan dolların(bayaqkı misalda çörəyi yada salın) miqdarı 3-4 dəfə azalıb. Dollara olan ehtiyac isə dəyişməyib, çünki əhali yerindədir, azalmayıb. Dolların miqdarı azalıbsa və ona olan ehtiyac eynidirsə, o halda nə olmalıdır? Bəli, dollar üstündə bir növ dava olmalıdır, çünki çatdırmaq olmur hamıya(hamı yəni ki, kimə ki həmişə dollar lazımdır, onlara. Xaricə gedənlərə, xaricdən mal gətirənlərə və.s. ). O halda da tələb çoxalır, deməli təbii olaraq qiymət artır.
Soruşa bilərsiz ki, bəs elə etmək olmazmı ki məcburi qaydada artmağa icazə verilməsin, dollar da əvvəlki qiymətdə qalsın? Yox olmaz.
O halda ucuz qiymət olduğuna görə daha sürətlə alınar dollar(axı nə qədər bahadırsa, bir o qədər az satılır mal), ölkədə banklarda bir dənə də dollar qalmaz. Və o halda artıq xaricdən mal gətirmək istəyənlər mal gətirə bilməz, çünki dollar lazımdır onun üçün. Onu isə ucuz olduğundan hamı aldı bitirdi yığdı balışın altına. Və nəticədə bütün marketlər boşalar, ərzaq tükənər, ölkədə aclıq olar. Deməli dolların qalxması məcburidir, qaçılmazdır. Əks halda vəziyyət lap fəlakət olar.

Dollar o halda əvvəlki kimi rahat bir vəziyyətdə qalmış olar ki ölkəyə daha çox dollar gəlsin, kimə nə qədər lazımdırsa rahat tapılsın banklarda zadda. O halda bahalaşma da dayanar, şirkətlərin bağlanması da. Bu isə hələ ki bizim üçün ancaq neftin bahalaşması ilə mümkündür. Başqa yolumuz yoxdur. Çünki xaricə başqa qiymətli şeylər sata bilmirik. Bacarmırıq. Əlimizdən ancaq neft satmaq gəlir.
Məsələn Türkiyənin nefti yoxdur, əvəzində bəs onlar milyardlarla dolları necə qazanır ölkəyə? Turizm ilə(hər gələn turist özü ilə dollar gətirir), ərzaq satışı ilə(şirniyyat,yağ,çay, qənd və.s.), geyim istehsalı satışı ilə, mer-meyvə satışı ilə(bunda da qəşəng gəlir var, əgər çox əkilsə), xaricdə iş adamlarının hesabına(dönərxanalar, tikinti şirkətləri, geyim mağazaları və.s. hamısı pulu Türkiyəyə göndərirlər xaricdən), və.s. yüzlərlə sənaye malları satışı ilə.
Bir sözlə birdəfəlik xilas olmaq, bircə neftdən asılı olmaq istəməyən ölkədə gərək yuxarıda dediklərim şeylərdən də gəlir gələ. Təkcə neftdən yox.

E. Hacı

1

(15:17, 25/01/2016 ) #61108

Əvvəlki məzənnəyə qayıtmaq?
Qısa cavab: Heç vaxt.
İndi sadəcə ümid etmək qalır ki, durum sabitləşsin, neft qalxsın, maaşlar da artsın ki, əvvəlkinə yaxınlaşsın durum. Bu da pis nəsə baş verməsə bu ilin sonuna olacaq.
Amma yenə deyirəm, əvvəlki vəziyyətə qayıtma maaş artımı hesabına ola bilər, manatın qalxması hesabına yox. Vəziyyət düzəlsə manat yəqin ki həmişə indiki məzənnədə qalacaq.

E. Hacı

1

(16:42, 25/01/2016 ) #61111

Səudiyyə onsuz da çıxarırdı və dünyada ən çox neft çıxaran ölkə idi 🙂 Yəni heç bir qadağa yox idi onlara.
Qadağa yalnız İrana idi. O da bəzi ölkələrə(Çinə satırdı məsələn, Çin qadağa zad tanımadan alırdı İrandan). Yəni İran indi cəmi 500min barel daha çox satmış olacaq. Bu isə dünya üzrə gündəlik 91 milyon barelin yanında çox kiçik göstəricidir. Yəni bu təsir edir, amma çox cüzi. Neftin qalxması və düşməsi isə daha çox siyasi söhbətdir, nəinki iqtisadi. Dünyada ölkə olaraq neftin qiymətinə təsir edən tək ölkə Səudiyyədir. O istəsə qalxır, istəməsə qalxmır. Onun da istəyi bağlıdır ABŞ qardaşının istəyinə. Yəni ki sırf siyasi məsələlərdir və bu ilin sonuna doğru düzəlməyə ümid var.